Lengua Indigena

BAJCHE´E JIÑI TSUÑUÑ ( CHO´OL )
XIV ROMIÑKUJ MACH´BÄ AÑIK I SUJMLEL


+Mons. Enrique Díaz Díaz
Obispo Auxiliar
Diócesis de San Cristóbal de Las Casas



Che´ ujtmix iliyi, lak Yum tsi´ yäkeyob i ye´tyel yambä lajchuñtyikil i chäñk´al (72) chokoyob majlel tyi cha´cha´tyikil cha´añ mi´majlelob tyi ñaxañ tyi pejtyelel tyeklum yik´oty xchumtäl caj i majlel jesus. Tsi i subeyob: isujm, cabäl jiñi k´ajbal pero ma´añik jaytyikil x´etyelob .jiñi cha´añ c´ajtyibeñlaj i yum k´ajbal cha´añ mi chok majlel x´etyelob ttyi k´ajbal .kukula. awilañ , mi i choketylaj majlel che´bajche´ tyäñame joyol bä tyi bätye´el ts´i´. mach chäm majlel i yajñib tyak´iñ, mi chim, mi xäñañbal . mach mi la wak´eñob cortesía jiñi xnumelob tyi bij . baki jach mi la wochel tyi otyoty ñaxañ subujlaj: la tyilik´ i ñäch´tyälel i pusik´al jiñi añobä tyi otyoty. Che'e yom mi la sub. Mi ya´añ juntyikil yombä i tyaj i ñach´tyalel i pusik´al , akeñ laj i yuts´lel la tyañ cha´añ mi i tyaj i ñach´tyälel i pusik´al. Mi mach yomik mi caj i tyäj. Ya yom mi la jijlel tyi jiñi jach´bä otyoty ba päybilety . kuxulaj japälaj chuki mi la wäk´eñtyel . come utsaty mi i yäkeñtyelob i tyojol x etyelob mach mi la käxel tyi jujump´ejl otyoty.
Che mi la wochel tyi kolem tyejk´lum ba utsaty mi i päyety laj ochel , kuxulaj chuki jach mi i yäkeñetylaj. Mi añ xk´am i jelob ya ba mi la wochel , k´ok´esañob : " subeñob: " tsa ix juli i yumañtyel dios wä ba añetylaj , che´ety laj .
Che mi laj wochel tyi kolembä tyejk´lum ba ma´añik mi i payety laj ochel , ñumeñ laj tyi kallejtyak . subuj laj jiñi tyañ: jiñi ts´ubeñ tsa´bä i tyoybeyoñlojoñ kok tyi la tyejk´lum mik tyijk´añ lokel cha´añ i yejtyal la kontrajiñtyel. Ñatyañlaj lak´alix i yumañtyel dios.che yom mi la sub. Mik subeñetylaj : ñumeñ wokol mi käj i yubiñob tyi jiñi tyejklum bajche´e jiñi cho´yolb¨ä tyi sodoma che tyi i kiñilel tyoj mulil.
Tsä cha´a tyiliyob jiñi laj chañtyikil i chäñk´ajl . tyijik´ñayob tsi i subeyob: k yum , jiñi xibäjob mi i lok´elob che´e mik subeñob lok´el tyi a k´aba, cheob. Jesus tsi i subeyob: tsa kele satañas che bä tsa yajli ttyi pañchañ che bajche´e i xuil chajk´. La wilañ, mi käk´eñety´laj la pätyalel cha´añ mi la tyuich´tyañ lukum , yikoty siñañ yikoty p´ejtyelel i pätyälel la kontraj , ma´añik chuki mi kaj i tyuñbeñety´laj. Mach´yomik tyijik´ña yety laj che´añ woli i lok´elob jiñi xibajob cha´añ tyi la tyañ . pero yom tyijik´ñayetylaj cha´añ tsijbubil la k´äba tyi pañcha´añ , che´eñ jesus. ( lc 10, 1- 12. 17- 20).
LA JAL BAJCHE ´E X TSUÑUÑ
Añ juñtyikil lajalbä bajché x päsbij o juñtytikil weñ añbä y kämbäl wi i subtyak majlel pejtyelel la jal bajche wejtyubil i kämbäl tyi ik´ wi i subeñ tyelob jiñi walibä i Chuj kelob tyi i xuktyulel i ñatyibäl jiñi juñ mojty x tsuñuñ wolibä tyi wejlel tyi ik´ wi i weñ k´elob bajche woli tyi wejlel i bajche mi chä wejlel jubel tyi lum i bajche k´ämel mi chaleñ wejlel , añ mi i yajñel che ma´añik mi i i ñijkañ i bäj tyi ik´ yik´oty jiñi i yalä wich´ , ma´añik mi i mejlel i weñ tyaj i k´el jiñi lak wuty i mi i buk´sañ i bäj yik´oty i yälel i ñich ty´e che´e bä mi i tsäp ochel jiñi tyambä i ñii ya tyi yojlil jiñi i ñichtye i jiñ yom ä i yäsabeñ jiñi i wuty o i tsubil jiñi nich´tye cha´añ mi pojlel. Jiñach´jiñi alä muty che´ebä yaj ch´äk´ tyälij JIÑACH JIÑI ALÄ TSUÑUÑ ixku joñoñ ma´ añik mi yäp k wuty k´el o k´tsajiñ bäjche mi i chäleñ wejlel jiñi alä muty tyi p´ejtyelel bä kiñ mi yajñel i julatyäñ jiñi bä päkäl cha´añ jiñi tye añ tyäkbä i ñich´. Max yaj jaypéjl i kilulel yik´oty ya che´e yäj chäk´tyäl i jol i yik´oty jiñi utsä tyaxbä i tsijbäl che mi i wejlel yikoty jiñi
tyambä i ñii mubä i laj lok´ beñ p´ejtyelel mas weñtyak tyobä i tsäjel o yälel jiñi nich´tye. Mach i wenta jik´ mi añ chix , mi añ tyi k´elol i tsañsañtyel o mi añ bäjche mi i jok´ tyäl chalet tyi jiñi chix o tye´e , mach´ñachälik tyi etyel, mi i chaleñ wersa i säklañ wentyak´bä tyi jujump´ejl nich tye´e y cha´añ mi i p´ojlesañ yambä nichtye´e tyak´ o mi i chäm majlel jiñi i tsubil ñichtye´e cha´añ mi pojlel o mi kolel . ¿mach´ba che ik´ yom i yom i yetyel jiñi x subtyäñ o x altyañ bajche jiñi?
MA´AÑIK TYEPAYAJ O MUCH´KI YAJ.
Yämbä yäch´ jiñi tyempa yaj , yambä yach je el jiñi pejtyelel chajpäñtyel tyak. Jesús mi i yotsäñ x altyañob tyi tsijibä i etyel : tyi oración , komo xämbäl tyi cha cha´a tyikil tyak, yikoty ñach´ tyälel tyi lak ch´ujlel. Ma´añik añ albä lak kuch peru chebä mi lak xäñ i lak xäñ mi i yal añ majlel jiñi lak kuch añkese mach alik peru cha´ kabäl xmbäl mi i tyo al añ majlel jiñi lak kuch.cha´añ jiñ.i orabä xämbäl cha´añ majki yombä i chäm majlel jump´ejl weñbä tyäñ añbä kabäl i käjñibäl i mach bä añik mi i watyäl cha´añ chuki tyak tyo yom tyak´ i bajañ pusik´al , jiñach mubä i säklañ tyi jakol tyañ tyi juñ juñtyikil lak piälob , cha´añ añ yom ñachtyälel tyi jujumpéjl ajñibäl. La jal bäjche jiñi tsuñuñ , tyi yalälel, tyi lajal bajche tyi orajach chuki mi i mel , bajche i kuñlel i pusikál , yikoty bajche mi i säklañ jiñi solo weñtya kach´bäj i yikoty yujil chuki tyak mi mejlel i tyaj o mi cha´aleñ: che bä mi lak chäñ majlel jiñi ñach´tyälel tyi lak pusik´al o lak bäjñelil laj ja läch´bäjche woli lak päk´ majlel lak k´uxtyälel . jiñach tsabä i yälä yik´oty tsa´bä i subuj Jesús . jiñi utsaty bä cubil jiñach che´e mach i chiñ bajñelobix jiñi jolujump´ej x altyäñob , tyi yoma tyi péjtyelel jiñi tyi evangelio mi päs . ili wäle mi jamel bijtyak´ y mi sujbel cha´añ yom mi lak mel lak k´etyel o mi lak lok´el tyti sub tyañ jiñi lajchäñtyikil i chäk´al " 72" , yom i yäl jiñach jum mojty´ o jum mujch´ wiñikob x ixikob añobä i yetyel cha´añ mi chajpañob o mi xuk´chokoñob i pusikál cha´añ tyi i tyajol lak yum . chebä tsa ix lak tyaja cristo. Mach mu ik´i mejlel tyi majlel tyi lak tyojlel chebäj ma´añik tsä lak käkäj tyi nkäjñel ankese ma´añik tsa lak kälbe i k´äba . jiñi etyel o tyi i subol jiñi wetyañ i cha´añach jiñi x altyañ tsabä i tyaja i sujmlel bajche yom mi i chumtyäl o mi i yajñel tyi utsaty tyi cristo tyi i sujm . jiñi tyijik´ñiyel mi kolel mi i ñuk´añ tyi orajach y mach´ Añik yom xikól . peru yomäch mi lak cham tyi lak wentaj o tyi ñuk jiñi tsäbä i subuj jiñi Jesús .
K´AJTYIÑLAJ …
Utsaty´bä k´ajtyiyaj o jiñi oracion mach jiñik´ che solo jiñ jach walik´kájtyiñ tyik bajañ cha´añ o tyik bäjñelil mi jiñik che tyik bajañ k´aba . i jiñach jiñi mu bäj lak k´ajtytiñ tyi wokol tyäñ tyi tyojlelob p´ejtyelel lak piälob yikoty tyi i k´äba tyi lak p´ejtyelel . chebä mi lak k´el beñob i wokol yañobäj lak piälob , tyi k´ajtyiñtye tyi i sujmlel yikoty tyi i wersa mi lak mel tyi lak cha´añ jiñi oracion, mach cha´añik jiñi i yum jiñi päk´äbäl ma´añik miki i käñ lak wokol . i jiñach ba ora che woliyoñlaj tyi k´ajtyiyaj woli lak mel tyi i sujmlel o woli lak käk´ i xuk´tyälel lak tyañ tyi lak k´etyel che bajche tsi i mele i yetyel Jesús . tyi k´ajtyiñtyel jiñach tyi i chämol tyi i sujmelel chuki yom cha´añ jiñi yumañtyel y mi lak käk´ pejtyelel bajche yom tyi i ñojp´ejl o tyi yäjk´el i xuk´tyälel tyi yäjk´el lak pusik´al tyi dios yikoty tyi i melol etyel yikoty tyi i chäjmel tyi lak k´wentaj . chebä mi chumuloñ laj tyi i sujmelel tyi xuk´tyälel i kuxbijyaj bajche tsi i yälä dios . ma´añik yoñ lak bajañ ajñel tyi lak bajñelil o mi lak bajan k´el jiñi chuki bajañ lak koñ tyi lak pusik´al o chuki añ yom lak cha´añ . jiñi k´ajtyiyaj yom mi lak chäm tyi k´ajtyiyaj tyi i tyojlel i tyejk´ klum dios. Cha´añ komol muchuloñ laj tyti i kuxbijyaj i mi i majlel jiñi k´ajtyiyaj tyi tyojlel jiñi komo lak tyaty . jiñi Jesús wi i chiñ subeñoñlaj " chiñ k´ajktyibeñ laj jiñi yum päkäbäl" ya ix tyi lak k´ajtyiyäj , ankese lak bajañ chañ jach peru jiñi Jesús mi i yakeñoñ lak chämbeñ i sujm cha´añ yom komoloñ laj . weñ tsikil tyi i chojk´el majlel tyi cha´cha´tyikil jiñi lak k´etyel yombä lak mel jiñach che muchu loñ laj tyi komol , yom mi lak mel tyi cha´cha´tyikil , cha´añ mi lak päs yikoty lak melbäl y tyi lak kuxtyälel yikoty jiñi mubä i sub jiñi weñ tyañ . jiñi mubä i sub tyi i sujmlel jiñi kuxbijyaj yikoty tyi i ch¨mbeñ tyel i sujm . tyajol mi w¨mi lak tyaj lak k´el jeel jiñi yambä ba yom mi lak majlel cha´añ bajche k´amel i nuklel jiñi kuxbiojyaj tyi lak ñoxial yikoty lak kijñam y yikoty bäjche mi lak mel tyi i sujm tyi i k´ejlel tyi utsaty tyi i ñojp´ejl jiñi kuxbijyaj tyi wuty lak kalobilob yikoty thi lak lumal o tyi lak piälob.
TYI I YOJLIL JIÑI LOBOTYAK
JESUS ma´añik woli i tyo´o lotyiñoñlaj tyi chbuki tyak mi k´ajel lak tyaj , weñ tsikil mi i subeñoñlaj bajche i tsäts que jiñi lak xämbäl tsäts o k´abäl wokol mi k´ajel lak tyaj . cha´añ i kuñlel lak bak´tyal yom mi lak mal beñ i pätyälel jiñi mach´bä weñik . yom mi lak ñaxañ kel cha´añ ma´añik mi lak sujtyel joño laj tyi lobo cha´añ ma´añik mi lak jem majlel cha´añ mi kajel lak poj al cha´añ x altyañoñlaj .jiñi mas ñuk´bäj jiñach cha´añ mi lak cham majlel jiñi weñ tyañ cha´añ mi lak sub jiñi i ñuklel dios i cha´añ lakälix , mach joño ñik mi kajel lak sub lak bäj y bajche añ lak melbal .yom mi lak weñ ñajañ kañ lak bäj o lak k´el lak melbäl cha´añ mi mach mismo joñoñ jach´ laj woli lak mismo kux lak tyäñame chebä loñ yom ñi lak käkeñ i weñlel i kuxtyälel. Jesús wi i päyoñ laj, wi i xik´beñoñlaj cha´añ mi lak mel yikoty jump´ejl lak pusik´al . tyajol jiñi lajiyaj cha´añ xtsuñuñ mi mejlel i chiñ koltyañoñ laj tyi i chämbeñtyel i sujm cha´añ ma añik mi i mejlel i chok o jiñi mi i käy jiñi ñich o tsajel jiñi nich´tye cha´añ i bäk´ñañ jiñi chix , yom weñ tsajal koñe juñ tsi tyach chix mi i mejlel i jisañ . mach mi lak tyo chaleñ ñajal, añ lobo yikoty jiñi mach´bä weñik mi i pojyäñ i bäj cha´añ ma´añik mi lak k´äñ y mi yäkoñlaj tyi yajlel tyi mulil . mach mi lak chaleñ bäkeñ kome jiñi pätyälel jiñi i yumäñtyel dios mas pätyäl ke jiñi mach´bä i cha´añik o jiñi i cha´añ bä lñak kontraj yikoty jiñi i yuyal. Yom tsäjaloñ laj cha´añ ma´añik mi lak bajañ kél lak bä tyi nuk o cha´añ bajañ añix lak pätyalel y tyi lak bajañ ñatyibäl bajche yom mi lak chaleñ etyel , ame lak tyaj wokol cha´añ tyi i sujbel lak bajañ ñuklel tyi joñoñ laj . jiñi tyijikñiyel tsabä i päsayob jiñi x altyañob che bä tyijik´ñayob tsi i yaläyo baki tsa numiyob , k´axiyob. Mi i päsbeñoñlaj jiñi i sujmlelbä tyijik´ñiyel mach´ya ik añ tyi jiñi p´ejtyelel jiñi mubä i tyo päs jiñi päñmil cha´añ mi i lotyiñoñlaj cha´añ yaix mi kajel lak tyaj jiñi tyijikñabä bä mach´bä i cha´añik lak yum.i li tyijik´ñiyel yaäch mi lak tyaj che bä ora añix dios tyi lak pusik´al . jiñi tyik´ñiyel tyi lak chumli tyi lak pusik´al y mi i yäk tyi kolel jiñi yañobä.
¿ bajche yubil wolik´kubiñ che bä chok´biloñ tyilel tyi Jesús cha´añ x subtyañoñ tyi i sujbel i nuklel dios lakälix ? ¿ baki mik kajñel tyi i sujmelel y chuki mik ñatyañ cha´añ jiñi i xikoñel Jesús? ¿lobo joñ bä tyik piälob? ¿muba käy k mel jiñi i cha´añ bä i yumañ tyel dios cha´añ mik bäk ñañ jiñi lobo chuki mi i yÄl jiñi evañgeñlio? ¿mubak mejlel bajche jiñi tsuñuñ k säk´lañ jiñi weñbä cha´añ kuxtyälel yikoty cha´añ mik chäm majlel jiñi ñach´tyälel yikoty tyijik´ñiyel tyi yañobäj?
Weñ bäjk´ tyaty wokolix a wälä, kome tsa wäkeyoñ lojoñ jiñi a wetyel bajche Jesús . ak´eñoñlojoñ i weñlel lojoñ k pusik´al cha´añ mik mel lojoñ k´bäj tyi cho´chok bajche jiñi ala tsuñuñ cha´añ ya mik päslojoñ jiñik nuklel jiñi evangelio . akeñoñlojoñ p¨tyälbä k´pusik´al lojoñ cha´añ ma´añik mik chaloñ lojoñ bäkeñ tyi tyojlel jiñi lobojob cha´añ mach´bä weñik . akeñoñloñ k pek´lelojoñ yikoty cha´añ ma´añik mik sujtyeloñ ja´el tyi lobo tyi i tyojlel kermañulojbä y butyu yoñlojoñ tyi tyijik´ñiyel yikoty ñach´tyälel mubä mejlel i yäkeñoñlojoñ jiñi kolembä a kuxbijyäj . chekix.