Lengua Materna

Sk'anel xchi'uk Yu'uninel
Sba rominco yu'un svokol ch'ul jTotik

+Mons. Enrique Díaz Díaz.
Obispo Auxiliar Diócesis de San Cristóbal de Las Casas.



Ta yan K'ak'ale, li Jesuse, nojem ta Ch'ul Ch'ulelal, sut-batel ta Jordán xchi'uk ik'bil yu'un li Ch'ul Ch'ulelal, te och bal ta takin banumil, te ikom cha'vinik k'ak'al xchi'uk te sujat yu'un li bankilal pukuje.
Mu'yuk xve' jutebuk , k'alal ts'aki xa cha'vinik k'ak'ale la yaí vi'nal. Jech i'albat yu'un li bankilal pukuje: "Mi ta melel vo'ot xNich'onot te ch'ul kAjvaltike, albo li ton li'e' ak'o k'atajuk ta vaj". Jesuse la stak: "jech ts'ibabil: ma'uk ta vaj no'ox te kuxul li xnich'on vinike".
Ta spatilal li bankilal pukuje laj yik'batel ta jun toyol vits li Jesuse. Ta anil no'ox laj yak'be yil skotol li muk'tik lumetik xchi'uk k'ulejal li ta banumile jech laj yalbe: "vu'un ak'bilun skotol li k'ulejale, li muyibajel xchi'uk ti lekilal li' ta banumile' vu'un chkak'be li buch'u ta jk'an chkak'bee. Ja' yu'un skotol avu'un, ti mi cha kejan aba ta jtojole xchi'uk mi cha nupun ". Jesuse jech la stak'be': Jech ts'ibabil: "ja' no'ox chanup ja' ch'ul kAjvaltik, xchi'uk ja' no'ox cha' vich' ta muk'".
Jech noxtok laj yik'batel ta Jerusalen, te k'ot sva'an ta toyol jol ch'ulna jech laj yalbe': "Mi vo'ot xNich'onot ch'ul kAjvaltike, jipo aba yalel li'i, yu'un jech ts'ibabil: " Li yaj'almantaltak kAjvaltike ja' yich'ojik mantal ta xchabiot, ja' chastsakot batel ta sk'obik, jech mu xabosi avakan ta ton". Li Jesuse jech la stakbe'" Jech ts'ibabil noxtok: "Mu me xak'elbe yo'nton li'a vAjval Rioxe".
K'alal laj sk'elbel yo'nton yu'un li pukuje, inamaj ech'el, ja' to ti k'usi k'ak'alil xk'elbat yo'on noxtoke. (Lc 4,1-13)
Sk'anele
Ep ti k'usitik sk'elbotik ko'ntontike xchi'uk ep ti vokolile. Manchuk mi k'otemik ta tsobol k'op ti mu'yukxa chi'ch' chonel li "te'etike", k'alaluk k'ot ti buch'u yich'oj ta sba li te'etik ep k'usitik laj yalik muxa ts'ik ti k'usi albatike. Carmelino Chat-yo'nton k'alal sk'el li stetake: te toje , nukulpat, k'uktoj, xchi'uk tulan, snopoj to'ox ti sk'el "li ts'unomtetike", ti k'unk'un ch'ibatel ja'to ti mi ch'ie jech noxtok "ts'akojxa banumil" li ach' ts'unomil li te'tike bik'ital te'etike ti chex te'tik, bats'i toj lek xyuk'uk'et syaxal ta k'elel oy xa ach' xkuxlejal li takin banumil bu lajemik xaoe. Ta skoj no'ox jayim tak'ine, ti laj yalik ti sjamik ach' be'e xchi'uk chkoltavanik ta spasel chanum vu'un mu'yuk xa moj li snopbenal yu'unike li naklometike . "Yu'un ta jk'an xi ve'kutik, li te'etik mus tak' vetikutik. Ti mi ja'to ta jmalatik ta slok'estik li te'etike, li chamotik xaox ta vi'nal". Ti chopol lo'ile xtal xbat, yu'un chtun ta anil li tak'ine muxa baintik li kuxlejal ta spatilale . Ta slajebal ja' la sta yip li jpich' tak'ine xchi'uk ti k'usitik yaloj tspasike ja' muyuk sbalil kom ti k'usi nopbil ti k'el li ste'ike. "Ja' kuch yu'unik ti k'usi sk'an sjol yo'ntonike ti sk'anel ti ich'el tamuk te ch'ul jamaltike xchi'uk te xkuxlejal xnich'nabike", jech chal chibet yo'nton li Carmelino.
Te yich'el ta muk'e
Ti "sk'elbel" yo'nton li Jesuse, slok'omba no'ox ti chal jLucaxe xchi'uk ta tojoltik mu xkaibetik smelole, yu'un te tik'il skotol li slikebal k'usitik chich' ich'anel ta muk'e: ti sk'an ts'alik li ch'ul kAjvaltike, stekel ti k'usitik mu stak' pasel ta sbabeal k'op kAjvaltike; taj sk'an ta xkil bajintik ti kAjvaltik, ti albil ti mu' jlo'latik te ts'ibabil ta xchibal sk'ope ja' no'ox jech chtol mu van xk'ot-o alel ti mu stak' ti k'usuk no'ox; nupantik, jech chak' k'u cha'al ta lok'estik mol k'op mol lo'il mu'yukxa stu' ti k'usi jelavenxae. Mi laj noptik ta leke xchi'uk ta k'eltik ti buch'u tslo'la' li ch'ul Rioxe. Ta anil no'ox sva'an yan sRiox ti bu' kejan sba ta stojole, ma'uk ti bats'i Rioxe, ep ti Riox pasbile k'otem ta tunobilik li ants-viniketike jech k'ucha'al: tak'in, yu'uninel, juelal, sk'upinel, sme tak'in, mi vo'ot ja' a vajval aba atuk. Ti kichtik ta muk' ti ma'uk Rioxe ja' muk' ta mulil tana, yu'un li ants-vinike laj ch'ay ta yo'nton li yAjval Rioxe, ja' ti joyel ta sa'el ti yAjvale, k'usi laj sta'une, ja' laj yak' sba ta olil li stuke xchi'uk mu sk'an jutebuk li yAjval Rioxe ja' no'ox li vinike la sk'atajes ta yixtol k'op li Rioxe ja' jech chim sk'oplal ta kuxlejaltik mi cha vich' ta muk li Rioxe mi cha' pektajex cha ko'oltas k'ucha'al yantik ma'uk bats'i Rioxe.
Skotol nan ba avu'unin
Ti tauk jk'elbetik sk'op ya'yej a li' jchol-k'opetik ta jtatik ta k'elel ta slikebal ti k'usi batem ta yo'ntonike li ta banumile ja' te sk'anel yu'uninele, oy sk'elobil ta k'uktik ono'o. Oy ti k'usi sk'ane xu'unine ti mu xich' ta muk' skuxlejal xchi'iltak te tuk' chk'ot tapasel yun muk'ta ilvajinel. Stekel k'ak'al li ants-vinike ta xbat li yo'ntonik ta k'ulejale ti chalik ti amtejik yu'un ta sa' ep sk'ulejale. Tsnet' xchi'il, slo'la' , chilvajin, sts'om snatak, ts'obanan yosiltak, chilvajinan ti buch'u abolsbae, li ololetike, li antsetike; tstoybe stojol ti k'usitik ch'onike, mu'yuk lek sbisobil k'usi xchone, ts'a k'uxelan chlolavan stekel ti k'usi tspase skoj ti yu'un sk'an ep ti k'usitik oy yu'une, ja' yu'un chilbajin li yutsyalaltake; k'usi toj ech'em chopole ja' te batem yo'nton ti k'usi spase mus sna sba ti mu'yuk lek ch-amteje. Ti k'usitik sk'ane ochemxa ta yo'nton li ants-vinike mu xilsba ti xokolxae. Ja' jech ta a'yiel ti ja' no'ox sk'anoj li stak'ine mu sventainbe xkuxlejal li jayim buch'u chimetik no'oxe, ti snak'ik li sve'elike manchuk mi xchamik ta vi'nal li yantike ja' no'ox sventa mi laj yich'ik jayim stakinike, manchuk mi toj jutem stoj li svinike o mi smil ta amtel ja' no'ox tsbainta mi ep la sta li k'ulejale. Ep ti muliletik chk'ot ta pasel yu'unik ti muk'tik lumetik, muk'tik snail volmal , mi junuk buch'u mu'yuk bu chbat yo'nton ja' yu'un ta jk'eltik jkuxlejaltik k'u s-elan ta tak'in xchi'uk ti k'usi ta jk'anantike.
K'uvan s-elan li ko'nton k'alal ta sk'el li tak'ine?
Mi oy van buch'u jbajojbe stalel ti jun kutskalale o mi vu'un ti muyuk xa kich-ba ta muk' ta skoj li tak'ine? Ja' no'ox ta Riox ta jtatik ta sa'el li bats'i jtaleltik k'alal mi chkojtikin jbatike.
Ak'o k'atajuk ta vaj Oy yan ta chop ti k'usi sk'an ta yo'ntonike tana ta k'elel ti mu'yuk chopol ta ilel, yu'un ono'ox chopol teyuk mi tuk' mi mu'yuk tuk' chk'ot, yu'un ono'ox chopol: it'ix o'nton. Ti ak'o mux kil vi'nal, ak'o jtun skotol li k'usi oy ku'une, ak'o lajes ta kusiuk, ak'o xk'akbe ba yo'to oy jkuxlejal mi jventauk li yantik ti oyik ta vokol, ja' ku'un ti k'usi oy ku'une ja' yu'un stak' jpas ti k'usi tsk'an ko'ntone. Skotolik li buch'u jech kuxulik li k'ulejetik, manchuk mi mu'yuk ch-elk'aj, mi muk chmilvan, ja' yich'oj ta muk' li sk'ulejale. Ja' yu'un tsa'ik ti bu toyol stojole li k'usitik stunike xchi'uk chixlanik, ja' no'ox batem ta yo'nton ti lek oyike xchi'uk ti te staik skotole. Ta jkotoltik chk'ot ku'untik ta pasel ti ta jtsomtik k'ulejaltik ja' jech k'u cha'al jomajtikna te stik'sba li k'ulejale, mi mu'yuk tsots ko'ntontik li staotik ta stojolal li Riox yu'un chopole, ta xpech'otik ta tsobel tak'in. Ja' jech li banumile lek oyote, xa ta'uk batel tik'usi chak'ane, ti k'usi ach' chlok talel ti sk'el ko'ntontik stik' sba ta yo'nton li buch'u toj abol sbaike chi'baj yo'ntonik yu'un ch'abal k'usi oy yu'unik. Ti sk'an epajuk ti k'usi oye', ti oyuk o li sve'elike, yuch'vo'ike xchi'uk ti sk'uspok'ike ak'o mu xlaj li k'usi oy yu'unike, manchuk mi yak'oj sbaik ta tunele yu'un ti k'ulejale. Te chich' k'elel ti tak'in ja' tsmeltsan stekele ja' chakbe ta sbaín li tak'ine ti lek li kuxlejale ti mu'yuk bu chkilbajintik li yantike. Vai'un bu' ja' stuk'il k'optik ta xkaitik ti k'usi taj pastik ku'untike Rioxe une?
Muxa chuni sni' avok Ta jtuntik li Riox k'uxelan ta sk'an ko'ntontike mu'yuk van sjunul ko'ntontik li k'usi ta jpastike. Chkak'tik ta spot xokontik li Rioxe, ta sa'tik smelol ti k'usi mu'yuk lek k'otem ta pasel ku'untike, bu oy likem pask'ope chkak'tik lekilal, k'alalto buoy ilvajinel ti buch'u mux ch'un k'ucha'al vo'otik chkaitik ti "lekotike " taj ch'untik ti chabibilotik yu'un li Rioxe, ja' yu'un taj tuntik Rioxe taj jk'opojeltik muk ta sabetik li k'usi sk'ane mu' nabetik smelol ti ja' no'ox ta sta Riox mi la yak' sba ta sk'om li Jtotik Rioxe.
Tana li'e ja' slikebal rominco yu'un svokol ch'ul Totik. Cristo ta stak'obil k'alaluk k'elbat yo'nton yu'un li bankilal pukuje, chiyik'otik ta yojtikinel ti vo'otik sts'unovotik ti jTotik Rioxe, k'anbilotik yu'un, ikbilotik ta sjuel pasvanej. Li sutesel ko'ntontike ja' sk'an ta jeltik li jkuxlejaltike, jkomtsantik li it'ix o'ntonal xchi'uk li k'usi xlik ta lum k'usi ta k'antike, ak'o kak'tik ta o'lol li Rioxe.
Li sutesel ko'ntontik te ta jtatik ta muyibajel, mu'yuk teoy ta k'usi oy ayan ku'untike, te oy ta jtatik k'alaluk mi la kojtikintik ti vo'otik yalam-nich'nabotik Riox sk'elan ta jk'an jbatik yu'un kuxlejal ta stojolal Riox. Akbunkutik, Riox ti xvua'vu'un skotole, li ta svokol jTotike k'otukme ta melel bats'i ch'i'jetel banumil li ko'ntonkutike bu' stak'ta ta vakutik jujuntal, bu' stak' ta xkojtikinkutik k'uto yepal ja' k'anojunkutik xchi'uk jnaveokutik smelol ti jel o'ntonal te jech ta stael li kutskalalkutik ti bu abolsbae xchi'uk ti tenbilike. Jechuk. Jelubtasbil ta bats'ik'op:
Juana López Pérez (likemtal ta Chamo') Manuela González S. (likemtal ta el Bosque) Ja'ik misioneras Clarisas del Santísimo Sacramento.